Psikoloji Penceresinden “Borsada Kaç Şirket Var?” Sorusu — İnsan, Piyasa ve Zihinsel Harita
Bir psikolog olarak, insanın zihnindeki modellemeler, semboller ve duygu dünyasıyla gerçek dünyayı nasıl kurguladığına merak duyarım. Finansal piyasa, görünürde objektif verilerden oluşan bir yapı olsa da; biz yatırımcılar, bu yapıyı zihnimizde örer, yorumlarız ve duygularımızla katmanlandırırız. “Borsada kaç şirket var?” sorusu sadece sayısal bir merak değil; aynı zamanda bilişsel, duygusal ve sosyal katmanlarda yatırımcının içsel dünyası ile piyasa arasındaki etkileşime dair bir köprü olabilir. Bu yazıda bu soruyu ele alırken, insan davranışını esas alarak üç psikoloji ekseninden analizler sunacağım.
Bilişsel Boyut: Zihin Haritaları ve Piyasa Modellemesi
İnsan zihni karmaşıklığı düzenleme eğilimindedir. Borsada kaç şirket olduğu bilgisi, yatırımcının “piyasa haritası”nı şekillendirmesinde önemli bir rol oynar. Bu sayı, pazardaki çeşitliliği, risk dağılımını ve fırsat alanlarını zihinde konumlandırmamıza yardımcı olur. Bu bağlamda:
– Çok az şirket olduğunu düşünmek, zihinde “dar piyasa / az fırsat” algısı yaratabilir.
– Aksine, çok sayıda şirketin olduğu inancı, zihin içinde büyük bir piyasa ağı, sayısız olasılık ve karmaşıklık algısı doğurur.
Gerçekte, dünyada halka açık şirket sayısı oldukça yüksektir: bazı kaynaklara göre bu sayı 50.000’in üzerinde olabiliyor. [1] Dünya Borsalar Federasyonu’nun verileri, çok sayıda borsada “listelenmiş şirket sayıları” istatistiklerini derlerken, 2024 yılı itibarıyla toplam listelenmiş şirket sayılarının on binleri bulduğunu göstermektedir. [2] Örneğin Türkiye’de Borsa İstanbul’da işlem gören şirket sayısı da kamuya açık kaynaklarda belirtilmektedir. [3]
İşte bilişsel tuzaklar devreye girer: İnsan beyni sınırlı bilgiyle genellemeler yapma eğilimindedir. Bu nedenle, “çok şirket var” bilgisi bile zihinde sınırlar çizmek için kullanılabilir — örneğin “En iyilerini seç, geri kalanını göz ardı et.” Bu, bilişsel kolaycılığa kaçma eğilimi olarak tanımlanabilir.
Duygusal Boyut: Korku, Beklenti, Aşırı Güven ve Kararsızlık
Borsada şirket sayısının çokluğu, yatırımcı psikolojisinde belirgin duygusal yansımalar yaratabilir:
– Kaygı / Belirsizlik: Çok sayıda şirket olması, “çok seçenek, hangisine yatırım yapacağımı bilmiyorum” hissi doğurabilir. Bu durumda karar vermekte zorlanma ve “denk gelene yatırım yapma” eğilimi artabilir.
– Aşırı Güven / Seçme Hevesi: Bazı yatırımcılar, çeşitlilik içinde “ben en iyisini bulurum” düşüncesiyle cesur yatırımlar yapabilir. Ancak bu duygu, bilgi eksikliğiyle birleştiğinde aşırı risk almayı tetikleyebilir.
– Kararsızlık ve Erteleme: Fırsatların çokluğu, seçim paralizisine sebep olabilir — yatırımcı yapılacak ilk hamleyi erteleyebilir, ideal şirketi beklerken piyasadan geri kalabilir.
Bu duygular, sadece sayısal veriden ibaret olan “kaç şirket var?” sorusunun ardında büyük bir psikolojik kompleksin yattığını gösterir. Bir şirketin seçilmesi, yalnızca rasyonel bir analiz değil; duygusal yatkınlıkların, risk toleransının ve içsel belirsizliklerle baş etme süreçlerinin de ürünü olacaktır.
Sosyal Psikoloji Boyutu: Gösterge Şirket, Sürü Davranışı, Normatif Etki
Toplumsal psikoloji açısından, piyasa içindeki “popüler şirketler”, birçok yatırımcının yöneldiği “gösterge markalar” haline gelir. İşte sosyal etkileşimlerin bazı önemli boyutları:
– Sürü Davranışı: İnsanlar genellikle “çok kişi buraya yatırım yapıyor, iyidir” mantığıyla hareket edebilir. Şirket sayısının fazla olması, sürü dinamiklerini güçlendirebilir ve belli şirketlere “odağıl yatırım” yönlendirebilir.
– Normatif Baskı: Çevrenizdeki yatırımcıların konuşmaları, hangi şirketin öne çıktığı gibi unsurlar, tercihlerinizi etkileyecek sosyal sinyaller sunar. Bu baskı, “listede çok şirket varmış ama herkes X şirketten bahsediyor, o şirketi alayım” gibi davranışlara yol açabilir.
– Sosyal Kanıt Etkisi: Başarı hikâyeleri, medya öne çıkan şirket bilgilerinin yayılması, liste sayısının ötesinde etki gücü yaratır. Bu durumda, bir şirketin “popülerliği”, gerçek finansal performansından bile daha belirleyici olabilir.
Bu etkileşimsel katmanlar, “kaç şirket var” sorusunun hesaplanabilirliğinin ötesine çıkarak, toplum içindeki güç, içerme/dışlama, trend ve norm dinamiklerini işler.
İçsel Aynaya Yönelik Davet: Kendi Karar Dünyanızla Yüzleşme
Şimdi size yöneltmek istediğim sorular:
– Zihninizde “borsada çok şirket var” bilgisini nasıl kavrıyorsunuz? Bu bilgi rahatlatıyor mu, yoksa boğucu mu geliyor?
– Yatırım kararlarınızda duygusal içgüdüler mi baskın olur, yoksa analitik düşünce mi?
– Çevrenizdeki yatırımcıların tercihleri sizi ne kadar etkiler? Sürü davranışına ne kadar açık hissedersiniz?
– Listelenmiş şirket sayısının çokluğu karşısında “iyi seçim yapmak” kaygısıyla hareket mi edersiniz, yoksa “fırsatları çeşitlendiririm” diyerek risk mi alırsınız?
“Borsada kaç şirket var?” sorusu, görünürde basit bir nicelik sorusudur. Ama bu soru aynı zamanda zihinsel dünyamızla, duygusal dünyamızla, toplumsal bağlarımızla ve yatırım paradigmamızla konuşur. Sayı ne kadar büyükse, o kadar farklı ses, farklı risk, farklı bilinmezlik içerir. Ve o bilinmezliklerle baş etme şeklimiz — bilişsel, duygusal ve sosyal kaynaklarımızla — bizi yatırımcı kimliğimizin özüne yaklaştırır.
#psikoloji #yatırımpsikolojisi #borsapsikolojisi #davranışsalfinans #karardavranışı #piyasapsikolojisi
—
Sources:
[1]: https://www.investopedia.com/financial-edge/1212/stock-exchanges-around-the-world.aspx?utm_source=chatgpt.com “Stock Exchanges Around the World”
[2]: https://statbase.org/datasets/business-and-investments/listed-companies/?utm_source=chatgpt.com “Number of listed companies. Data by Exchanges from 2017 to 2024”
[3]: https://www.borsaistanbul.com/sirketler/islem-goren-sirketler?utm_source=chatgpt.com “İşlem Gören Şirketler – Borsa İstanbul A.Ş.”